بسم الله الرحمن الرحیم
نشست علمی «کلام در مدرسه لکهنو؛ ریشه‌ها و اندیشه‌ها» در روز سه‌شنبه 24/11/1402 با ارائه اساتید محترم دکتر مهدی اسفندیاری و دکتر حامد مقدم و دبیری دکتر اصغر رمضانی در تالار شهید سلیمانی برگزار شد.
در ابتدای جلسه گزارشی کلی از زندگی و ویژگیهای فردی میر حامد حسین ارائه کردند و در ادامه دکتر مهدی اسفندیاری در موضوع «جایگاه علامه میرحامد حسین و عبقات الانوار در کلام شیعه» به ارائه پرداخت. ایشان گفتند که مدرسه لکهنو با سابقه‌ای 150 ساله است با اندیشمندانی فراوان و میراثی سترگ. آغاز مدرسه لکهنو در سال 1200 با حضور سید علی دلدار نقوی است که اصالتاً سبزواری هستند و اجدادشان در حمله مغول به هند مهاجرت کرده‌اند و همچنین اجداد میر حامد حسین نیز نیشابوری هستند که به هند مهاجرت کرده‌اند و نسب این دو نفر در امامزاده محروق نیشابور به هم می‌رساند. مدرسه لکهنو حلقه واصل بین ایران و شبه قاره است. خاستگاه تولید عقبات و تربیت میرحامد حسین به روش تربیتی سید دلدار علی نقوی می‌رسد. سید دلدار علی شخصی است در گوشه‌ای گمنام در دنیا یعنی شبه قاره پایگاهی قوی در اصول و فقه و کلام برای شیعه درست کردند. سید دلدار فقط دو سال در نجف بوده ولی در بازگشت از نجف به هند فضای شبه قاره را رصد می‌کند و با اخباری‌ها و صوفی‌ها و سلفی‌ها مواجه دارد و از پاسخ به شبهات دریغ می‌کند و کتاب عماد الاسلام ایشان یکی از بزرگترین کتب کلامی شیعه است که در رد نهایه العقول فخر رازی است که چهار جلد آن مربوط به امامت است. میر حامد حسین در عبقات از عماد الاسلام و سید دلدار علی یاد می‌کند. عنوان احیاگر فرهنگ امامت در عصر معاصر عنوانی شایسته برای میر حامد حسین است . او آثار دلدار علی و قبل او را دیده تا به عبقات رسیده است. اما زمینه پیدایش کتاب عبقات آن است که شخصی به نام شاه عبد العزیز دهلوی کتابی با عنوان تحفه اثنا عشریه را در ذم و رد عقاید شیعه تالیف می‌کند که در فصل هفتم این کتاب عقیده شیعه در باب امامت را به چالش می‌کشد. این کتاب نه تنها عقاید شیعه بلکه باورهای اصیل اسلامی را نشانه می‌گیرد و در واقع مرامنامه جریانهای تکفیری و افراطی در شبه قاره می‌گردد. او در مقدمه کتابش انگیزه خود از نوشتن کتاب را نفوذ روزافزون شیعه در میان خانواده‌های اهل سنت می‌داند و این سخن نشان می دهد مرحوم سید دلدار علی نقوی در ترویج عقاید حقه مکتب اهل بیت در شبه قاره موفق بوده است. شاه عبدالعزیز با اینکه در مقدمه کتابش وعده می‌دهد که جدال احسن کند و از دایره انصاف خارج نشود ولی به وعده خود وفا نمی‌کند و انواع تهمتها و افتراءها را نثار شیعه می‌کند و عقاید اسماعیلیه را به شیعه نسبت می‌دهد. میرحامد حسین در فضایی تربیت شده است که سید دلدار علی آن را ایجاد کرده است و آن تشکیل یک جبهه واحد در مقابل کتاب تحفه اثناعشریه است. کتاب عبقات ردیه ای است بر باب هفتم کتاب تحفه که مربوط به امامت است و با تالیف کتاب عبقات هویت شیعه در شبه‌قاره ماندگار شد. میرحامد حسین یک نقطه عطف در تاریخ شیعه است؛ مجاهدی که یک لحظه از مرام و عقیده عقب نمی‌نشیند و همه هستی خود را فدای دفاع از عقاید شیعه می‌کند و آنقدر در این راه می‌نویسد که هر دو دستش از کار می‌افتد.
در ادامه دکتر حامد مقدم درباره «روش‌شناسی صاحب عبقات در اعتبار سنجی حدیث» به ارائه پرداختند. ایشان گفتند که فرقه‌نویسان معتقدند که اساس اختلافات کلامی مربوط می‌شود به ایام بعد از رحلت پیامبر اکرم و جانشینی آن حضرت. در میان صحابه ائمه کسانی هستند در رد نظریه اهل سنت و خلفا کتاب می نویسند. در دوره‌های بعد مهمترین کتاب در این حوزه کتاب المغنی قاضی عبدالجبار است که جلد بیستم آن مربوط به امامت است و سید مرتضی کتاب الشافی را در نقد آن نوشته است. سید مرتضی در این کتاب مباحث ادبی و اصولی و مباحثی که ناظر به فهم و دلالت حدیث است را متعرض می‌شود ولی مباحث مربوط به اعتبار سنجی و صحت حدیث و صدور قطعی آن را متعرض نمی‌شود. بعد از سید مرتضی، شیخ طوسی با نگارش تلخیص الشافی همان روش سید را ادامه می‌دهد و تا نوبت به علامه حلی می‌رسد. علامه حلی در اثبات مذهب شیعه دو کتاب نوشت: نهج الحق و کشف الصدق و دیگری منهاج الکرامه که هر دو کتاب مورد توجه اهل سنت قرار می‌گیرد. ابن تیمیه با نوشتن منهاج السنه، منهاج الکرامه را نقد می‌کند و فضل بن روزبهان کتاب نهج الحق و کشف الصدق را. بعدا قاضی نورالله شوشتری و محمد حسن مظفر کتاب فضل بن روزبهان را نقد می‌کنند ولی تا امروز در نقد منهاج السنه ابن تیمیه کتابی نوشته نشده است. در همین سیر در هند کتاب تحفه اثناعشریه در رد عقاید شیعه نوشته می‌شود و نویسنده در فصل هفتم کتاب عقاید شیعه در مسئله امامت را به چالش می‌کشد. شاه عبدالعزیز دهلوی در فصل هفتم کتاب تحفه سیزده حدیث و شش آیه را برای نقد عقیده شیعه ذکر می‌کند و مدعی است که احادیث را از منابع مورد قبول شیعه آورده است در حالی که این احادیث مورد قبول شیعه نیستند. به طور مثال در مقام معارضه با حدیث ثقلین استناد می‌کند به حدیث: اقتدوا من بعدی بابوبکر و عمر یا در مقام تعارض با حدیث مدینه العلم استناد می کند به حدیث: لو کان بعدی نبیا لکان عمر و از اصول بحث خارج می‌شود چون شیعه این احادیث را قبول ندارد.
میر حامد حسین برخلاف شاه عبدالعزیز کاملا به اصول و قوانین جدال احسن ملتزم است و در اعتبارسنجی حدیث و منطق فهم آن به منابع معتبر اهل سنت و عالمان آنها استناد می‌کند. میر حامد حسین در دفاع از عقاید شیعه در مقام اول به دنبال این است که صدور قطعی حدیث از پیامبر اکرم و دلالت آن را اثبات کند. قدم اول ایشان اثبات تواتر حدیث است و برای اثبات تواتر سه کار انجام می‌دهد. ابتدا سراغ کتبی از اهل سنت می‌رود که آنها ادعا کرده اند احادیث موجود در آن متواترند. در گام دوم به سراغ اعترافات علمای اهل سنت رفته‌اند. احادیثی که مورد استناد شیعه است و علمای اهل سنت به تواتر آن اعتراف کرده اند؛ مثل حدیث غدیر که استدلال شده به کلمات ذهبی که او در مقام نقادی حدیث در نزد اهل سنت جایگاه بلندی دارد. قدم سوم میرحامد حسین برای اعتبار سنجی حدیث این است که تواتر حدیث را در طبقات مختلف اثبات کند؛ کاری که علامه امینی در الغدیر درباره حدیث غدیر انجام داده است. نکته قابل توجه اینکه ایشان برای اثبات تواتر حدیث به سراغ مبانی رجالی اهل سنت می رود. نگاه مشهور اهل سنت در تواتر حدیث همان نگاه شیعه است عدد خاصی را برای اثبات تواتر شرط نمی‌دانند و معتقدند همین مقدار که یقین حاصل شود که تبانی بر کذب نبوده، برای اثبات تواتر کافی است. اگر تواتر حدیثی اثبات نشد، او درصد اثبات صحیح یا حسن بودن حدیث بر‌می‌آید و به کتب فقه و اصول فقه اهل سنت مراجعه می‌کند و با توجه به امکانات آن روز ایشان در مسئله زحمات و سختیهای زیادی را متحمل می‌شود.